در اینجا روش فرمول نویسی و نام گذاری ترکیبات معدنی را بیان نماییم. قبل از ورود به بحث شما بایستی آشنایی یک اجمالی با جدول تناوبی کسب نمایید. به این ترتیب که بایستی با گروه های مختلف آشنا شده و اعضای آن گروهها را بشناسید، ظرفیت های عناصر مختلف را بدانید و نام ونماد آنها را به خاطر بسارید.

در اینجا روش فرمول نویسی و نام گذاری ترکیبات معدنی را بیان نماییم. قبل از ورود به بحث شما بایستی آشنایی یک اجمالی با جدول تناوبی کسب نمایید. به این ترتیب که بایستی با گروه های مختلف آشنا شده و اعضای آن گروهها را بشناسید، ظرفیت های عناصر مختلف را بدانید و نام ونماد آنها را به خاطر بسارید.

چند نكته كه بايد درمورد جدول تناوبي و عناصر شيميايي بدانيم:

۱- فلزات قوي تر در سمت چپ جدول تناوبي قرار داند.

۲- غير فلزات قوي تر در سمت راست جدول قرار دارند.

۳- از بالا به پايين و از راست به چپ خاصيت فلزي افزايش مي يابد. بنابراين قويترين فلزات در  گوشه سمت چپ و پايين جدول قرار داند.

۴- از پايين به بالا و از چپ به راست خاصيت غيرفلزي افزايش مي يابد. بنابراين قويترين غيرفلزات در گوشه سمت راست و بالاي جدول قرار دارند.

۵- گروه ۸ اصلي يعني آخرين ستون از سمت چپ گروه عناصر نجيب بوده و هيچ تمايلي به واكنش دادن ندارند. يعني توضيحات بالا در مورد آنها صادق نيست.

۶- بيشترين ظرفيتي كه هر عنصر مي تواند داشته باشد با شماره گروه آن برابر است. البته در عناصر گروه هاي اصلي.

۷- عناصر واسطه داراي ظرفيت هاي متفاوتي هستند.

۸- ظرفيت عناصر گروههاي اصلي به شرح زير است:

گروه ۱ : داراي ظرفيت ۱ است.

گروه ۲ : داراي ظرفيت ۲ است.

گروه ۳ : داراي ظرفيت ۳ است.

گروه ۴: عناصر اين گروه داراي ظرفيت هاي ۲ و ۴ هستند.

گروه ۵ : عناصر اين گروه داري ظرفيت هاي ۳ و ۵ هستند.

گروه ۶ : عناصر اين گروه داري ظرفيت هاي ۲، ۴ و ۶ هستند. سرگروه اين دسته يعني اكسيژن تك ظرفيتي بوده و ظرفيت آن فقط ۲ مي باشد.

گروه ۷ : عناصر اين گروه داراي ظرفيت هاي ۱، ۳، ۵ و۷ هستند. سرگروه اين دسته يعني فلوئور تك ظرفيتي بوده و ظرفيت آن فقط ۱ مي باشد.

گروه ۸ : ظرفيت عناصر اين گروه برابر صفر مي باشد. يعني تمايلي به شركت در واكنشها ندارند.

۱- روش نامگذاری و فرمول نویسی ترکیبات دوتایی:

ترکیبات دوتایی ترکیباتی هستند که از دو نوع عنصر تشکیل شده اند، هرچند كه ممكن است تعداد اتمهاي آن زياد باشد. مانند:  H2O, SO3, N2O3 و..... اين تركيبات به سه گروه زير تقسيم مي شوند:

الف) تركيبات دوتايي فلز با نافلز

ب) تركيبات دوتايي نافلز با نافلز

ج) تركيب هاي دوتايي هيدروژن و نافلز كه در واقع يك نوع تركيب دوتايي نافلز با نافلز است.

الف) تركيبات دوتايي فلز - نافلز:

 - فرمول نويسي:

- براي نوشتن فرمول شيميايي اين تركيبات بايد به روش زير عمل نماييم:

۱- نماد شيميايي فلز را سمت چپ و نماد شيميايي غيرفلز را سمت راست مي نويسيم. درست مانند جايگاه آنها در جدول تناوبي.

۲- ظرفيت فلز را انديس غيرفلز و ظرفيت غيرفلز را انديس فلز قرار مي دهيم.

۳- در صورت امكان انديسها را ساده مي كنيم.

مثال: مي خواهيم فرمول تركيب اكسي‍ژن با آلومينيم را بنويسيم:

۱- نماد شيميايي فلز يعني نماد آلومينيم (Al) را سمت چپ و نماد شيميايي غير فلز يعني اكسيژن (O) را سمت راست مي نويسيم.

Al O

۲- ظرفيت فلز آلومينيم ۳ است كه به عنوان انديس غيرفلز قرار مي دهيم(Al O3). ظرفیت غیر فلز یعنی اکسیژن برابر ۲ است که به عنوان اندیس برای فلز قرار می دهیم. یعنی:

Al2O3

  3- 2 با ۳ ساده نمي شود. بنابراين فرمول ما بدون تغيير مي ماند.

Al2O3

 - نامگذاري:

 براي نامگذاري اين تركيبات به روش زير عمل مي كنيم:

۱- ابتدا نام فلز را مي نويسيم.

۲- اگر فلز ما چند ظرفيتي بود ظرفيتي را كه در تركيب ما دارد، به صورت اعداد يوناني در پرانتز نمايش مي دهيم. اعداد يوناني به شكل زير هستند:

1- I                                       6-VI

2- II                                      7- VII

3-III                                      8- VIII

4- IV                                      9- IX

5- V                                       10- X

۳- نام غيرفلز را نوشته و پسوند " يد" را به انتهاي آن مي افزاييم. در بعضي از غيرفلزها با افزودن پسوند "يد" نام غيرفلز مقداري تغيير مي يابد. به عنوان مثال:

اكسيژن ------ اكسيد                             نيتروژن ------ نيتريد

گوگرد (سولفور) -------سولفيد                 فسفر --------  فسفيد

هيدروژن ------- هيدريد                      

اگر توجه نماييد فرمول شيميايي تركيب را از چپ به راست خوانديم، يعني همانطور كه نوشته بوديم. ابتدا فلز و سپس غيرفلز. در حالت كلي از الگوي زير پيروي مي نماييم:

" نام فلز + (ظرفيت فلزهاي چند ظرفيتي با اعداد يوناني) + نام غيرفلز + يد"

مثال:  نام تركيب زير را بنويسيد. 

Al2O3

۱- نام فلز را مي نويسيم: " آلومينيم"

۲- فلز ما چند ظرفيتي نيست بنابراين نياز به نوشتن ظرفيت ندارد.

۳- نام غيرفلز را مي نويسيم. " آلومينيم اكسيژن"

۴- پسوند " يد" را افزوده و در صورت نياز نام غيرفلز را تغيير مي دهيم.

آلومينيم اكسيد

ب) تركيبات دوتايي نافلز - نافلز:

 - فرمول نويسي:

براي نوشتن فرمول اين تركيبات شما بايد تشخيص بدهيد كه خاصيت فلزي كدام غيرفلز بيشتر است، سپس اين غيرفلز را فلز فرض كرده و فرمول نويسي را تقريباً مانند فرمول نويسي تركيبات فلز - نافلز انجام مي دهيم. براي تشخيص اينكه كدام يك از غيرفلزهاي ما ضعيف تر است از سري زير مي توان استفاده نمود:

Si - B - P- H- C - S - I - Br - N - Cl - O -F

در سري فوق عناصري كه سمت چپ قرار دارند غيرفلزهاي ضعيف تري هستند و هرچه از چپ به راست پيش مي رويم غيرفلزها قويتر مي شوند.

در صورتيكه نمي توانيد سري فوق را به خاطر بسپاريد از اصول هشتگانه ابتداي مقاله پيروي نماييد.

براي فرمول نويسي تركيبات نافلز - نافلز به ترتيب زير عمل مي كنيم:

۱- با توجه به توضيحات بالا نافلز ضعيف تر را شناسايي مي كنيم.

۲- نماد شيميايي نافلز ضعيف تر را سمت چپ و نماد شيميايي نافلز قوييتر را سمت راست مي نويسيم.

۳- ظرفيت غيرفلز سمت چپ را انديس غيرفلز سمت راست قرار داده و ظرفيت غيرفلز سمت راست را انديس غيرفلز سمت چپ قرار مي دهيم.

۴- در صورت امكان انديس ها را ساده مي كنيم.

توجه نماييد غيرفلز سمت راست يا قويتر با كمترين ظرفيت خود در تركيب شركت مي نمايد.

مثال: مي خواهيم فرمول تركيبات بدست آمده از فسفر و كلر را بدست آوريم.

۱- فسفر نسبت به كلرغيرفلز ضعيف تري است.

۲- نماد شيميايي فسفر را سمت چپ و كلر را سمت راست مي نويسيم.

PCl

3- كلر از كمترين ظرفيت خود يعني ۱ استفاده مي نمايد ولي فسفر داراي دو ظرفيت ۳ و ۵ است بنابراين دو تركيب خواهيم داشت.

PCl3

PCl5

4- انديس ها ساده تر نمي شوند.

- نامگذاري:

برای نامگذاری این ترکیبات از الگوی زیر استفاده می نماییم:

" تعداد اتمهای عنصر سمت چپ با لفظ یونانی + نام عنصر + تعداد اتمهای عنصر سمت راست با لفظ یونانی + نام عنصر سمت راست + ید"

اگر تعداد عنصر سمت راست یک باش از ذکر تعداد خودداری می نماییم. لفظ های یونانی برای اعداد مختلف عبارتند از:

۱ مونو    ۲ دی   ۳ تری   ۴ تترا    ۵ پنتا    ۶ هگزا   ۷ هپتا   ۸ اکتا   ۹ نونا   ۱۰ دکا

گاهی اوقات تعداد اتمهای سمت چپ را ذکر نمی کنند.

مثال:

فسفر تری کلرید PCl3                                   فسفر پنتا كلريد PCl5

دي فسفر پنتا اكسيد  P2O5                          دي بور تريوكسيد B2O3

سيليسيم ديوكسيد  SiO2                            كربن مونوكسيد   CO

گاهي اوقات اين تركيبات را مانند تركيبات دوتايي فلزهاي چند ظرفيتي با نافلزها نامگذاري مي نمايند، اين روش غلط نيست ولي روش فوق بهتر است، به مثال هاي زير توجه كنيد:

يد(III) فلوئوريد IF3            يد(V) فلوئوريد IF5              نيتروژن(III) اكسيد N2O3

اما مثال هاي زير به هيچ وجه درست نيستند:

يد(III) تري فلوئوريد IF3                       دي نيتروژن(III) اكسيد N2O3

 ج) تركيبات دوتايي هيدروژن - نافلز:

 - فرمول نويسي:

براي نوشتن فرمول اين تركيبات بايد به سري زير توجه نماييم:

Si - B - P- H- C - S - I - Br - N - Cl - O -F

نماد عناصري كه سمت چپ هيدروژن قرار دارند در سمت چپ نماد هيدروژن نوشته مي شود و نماد عناصري كه در سمت راست قرار دارند در سمت راست نماد هيدروژن نوشته مي شود، البته استثناهايي مانند:

NH3 , CH4

نيز وجود دارند. كه با اينكه از لحاظ غيرفلزي بودن قويتر از هيدروژن هستند، ولي نمادها در سمت چپ هيدروژن قرار مي گيرد.

- نامگذاري:

براي نامگذاري اين تركيبات ابتدا نام هيدروژن را نوشته و سپس نام غيرفلز را پسون " يد " ذكر مي نماييم. مانند:

هيدروژن يديد HI        هيدروژن برميد HBr      هيدروژن سولفيد H2S

اگر نماد شيميايي عنصر سمت چپ نماد شيميايي هيدروژن قرار بگيرد از روش نامگذاري غيرفلز غيرفلز استفاده مي نماييم.

مثال:

 كربن تترا هيدريد CH4                         نيتروژن تري هيدريد  NH3

برخي از تركيبات هيدروژن با نافلزها داراي نام هاي قديمي هستند كه اغلب از اين نامها استفاده مي شود:

تركيب                            نام علمي                         نام قديمي

H2O                           هيدروژن اكسيد                        آب

NH3                           نيتروژن تري هیدرید                 آمونياك

CH4                           كربن تترا هيدريد                      متان

SiH4                          سيليسيم تترا هيدريد                    سيلان

بيشتر تركيبات دوتايي هيدروژن با نافلزات وقتي در آب حل مي شوند، محلول اسيدي به وجود مي آورند از اين رو براي نامگذاري اين تركيب ها كه اسيدهاي بدون اكسيژن يا اسيدهاي دوتايي ناميده مي شوند، روش خاصي بكار مي رود. تركيباتي كه در آنها نماد شيميايي هيدروژن سمت راست نوشته مي شود خاصيت اسيدي نداشته و بنابراين از اين قاعده مستثناء هستند.

برای نامگذاری اسیدهای دوتایی از الگوی زیر باید پیروی نمود:

" هیدرو + نام نافلز + یک + اسید"

مثال:

HF هیدروفلئوریک اسید                                 HI هیدرویدیک اسید

H2S هیدرو سولفوریک اسید                          HBr هیدروبرمیک اسید 

HCl اگر داراي حالت گازي باشد هيدروژن كلريد ناميده شده و اگر داراي حالت مايع باشد يا محلول آبي داشته باشد آنرا هيدروكلريك اسيد مي ناميم.