اسید سنج و یا PH متر دستگاهی است که به منظور اندازه گیری میزان اسیدی یا قلیایی بودن مایعات بکار می رود . PH واژه ای است که جهت تعریف میزان یون های معادل هیدروژن موجود در محلول استفاده می شود. 

اسید سنج و یا PH متر دستگاهی است که به منظور اندازه گیری میزان اسیدی یا قلیایی Aمایعات بکار می رود . PH واژه ای است که جهت تعریف میزان یون های معادل هیدروژن موجود در محلول استفاده می شود.

اندازه گیری میزان اسیدی بودن مایعات در بسیاری از صنایع از قبیل صنایع غذایی،دارویی، صنایع کشاورزی و دامپروری، تصفیه خانه ها، آزمایشگاه های صنعتی و پزشکی و در سایر صنایع که اندازه گیری میزان اسید آن مورد نیاز باشد مورد استفاده قرار می گیرد.
PH از لغت فرانسوی Hydrogene گرفته شده، اصطلاح ph که مخفف دو کلمه Hydrogene و power است بیانگر قدرت یونی هیدروژن در آب می باشد به عبارت دیگر نسبت مولوکول های یونیزه شده به غیر یونیزه شده در محیط های آبی را pH می گویند.
در واقع درجه اسیدیته و قلیائیت آب را pH می گوییم .درجه اسیدیته یا قلیائیت آب بین صفر و۱۴ متغیر است و عدد ۷ که حد وسط آن می باشد به معنی نقطه مرزی یا خنثی می باشد که به معنی این است که نه آب اسیدی است نه قلیایی. اگر هر چه از طرف عدد خنثی یعنی ۷ به طرف صفر حرکت کنیم آب به سمت اسیدی کشیده شده و به معنی کاهش pH است و هر چه از عدد خنثی یعنی ۷ به سمت ۱۴ حرکت کنیم آب به سمت قلیایی و افزایش pH حرکت می کند.
با اینکه ممکن است یون‌های مختلفی در محلول شکل بگیرند، ولی آن‌هایی که تعیین می‌کنند محلول اسیدی یا قلیائی است، به ترتیب یون هیدروژن (H+) و یون هیدروکسیل (OH-) هستند. زمانی که تعداد یون‌های هیدروژن از تعداد یون‌های هیدروکسیل در محلول بیشتر باشد، محلول اسیدی است. وقتی‌که تعداد این دو یون برابر باشد، محلول خنثی است. زمانی که تعداد یون‌های هیدروژن از تعداد یون‌های هیدروکسیل در محلول کمتر باشد، محلول قلیایی (بازی) است.

میزان تشکیل یون در محلول، برای اسیدها و قلیاها متفاوت است. آن دسته‌ای که تقریبا به‌طور کامل یونیزه می‌شوند، اسید یا باز قوی هستند. هیدرو کلرید اسید و سدیم هیدروکسیل مثال‌هایی برای این دسته‌اند. بقیه اسیدها و بازهای به مقدار کمی یونیزه می‌شوند و اسید یا باز ضعیف هستند. استیک اسید و آمونیوم هیدروکسیل نمونه‌هایی برای این گروه می‌باشند. می‌توان اسیدها و بازها را بنا بر تعداد یون هیدروژنی که در هر مولکول می‌توانند از دست دهند، دسته‌بندی کرد. اگر اسیدی در هر مولکولش فقط یک یون هیدروژن آزاد کند، به آن اسید تک‌ظرفیتی می‌گویند.

حتی آب خالص نیز به مقدار خیلی کم به یون هیدروژن و هیدروکسیل تبدیل می‌شود. در دمای 25 درجه سانتی‌گراد، آب خالص همواره دارای 0.0000001 یا 1x10-7 گرم اکی والان در لیتر یون هیدروژن دارد و چون آب خالص خنثی است به همین میزان یون هیدروکسیل نیز دارد. حاصل‌ضرب این دو غلظت برابر با مقدار ثابت 1.0x10-7 در 25 درجه سانتی‌گراد است. اگر غلظت یون هیدروژن یک محلول 1.0x10-4 گرم اکی والان در لیتر باشد، غلظت یون هیدروکسیل در این محلول برابر 1.0x10-10 گرم اکی والان در لیتر خواهد بود. چون در این مورد غلظت یون هیدروژن بیشتر از غلظت یون هیدروکسیل است، محلول اسیدی است.
برای ساده‌تر بیان کردن غلظت یون هیدروژن، به‌جای بیان آن با اعداد اعشاری و توان‌های منفی، مفهوم PH تعریف‌شده است. بیان ریاضی این مفهوم، برابر با منفی لگاریتم غلظت یون هیدروژن در مبنای 10 است. محلولی با غلظت یون هیدروژن برابر 1.0x10-7 گرم اکی والان در لیتر PH برابر 7 دارد.

pH متر دستگاه الکترونیکی برای محاسبه PH مواد است. این دستگاه متشکل از دو بخش اصلی یعنی میله کاوشگر (probe) و اندازه‌گیر (meter) است. میله کاوشگر pH محلول را تبدیل به سیگنال الکتریکی کرده و اندازه‌گیر آن را تحلیل و میزان pH را نمایش می‌دهد.

انواع pH متر:

 pH  مترها را می‌توان به سه گروه تقسیم‌بندی کرد:

گروه اولpH  مترهایی که اصطلاحا به آن‌ها قلمی گفته می‌شود، این pH مترها ارزان، سبک و کوچک هستند ولی دقت کمتری نسبت به نوع دوم یعنی pH مترهای پرتابل دارند.

 pH مترهای نوع دوم بزرگ‌تر و گران‌تر هستند و معمولا نسبت به نوع اول کارایی بیشتری دارند.

به نوع اول نیز پرتابل می‌گویند البته پرتابل قلمی می‌گویند. نوع سوم pH  مترهای رومیزی یا آزمایشگاهی هستند.

این نوع pH متر دارای دقت بسیار بالاتری بوده و برخی از آن‌ها قابلیت سنجش پارامترهای متعددی علاوه بر pH را نیز دارند.

این نوع برخلاف موارد قبل قابلیت حمل‌ونقل را ندارد و باید در جای ثابتی قرار بگیرند.

شرکت تجهیزات اندازه‌گیری و ابزار دقیق آریا سنجش انواع مختلفی از pH مترها را در اختیار دارد. این انواع مختلف هم به‌صورت قلمی هستند و هم به‌صورت غیر قلمی.

از بهترین انواع اسیدسنج قلمی می‌توان به pH-۲۲۲ از برند لوترون تایوان اشاره کرد. از انواع دیگر آن می‌توان اسیدسنج pH -۲۳۰SD   را نام برد. برخی از اسیدسنج‌ها قابلیت اندازه‌گیری میزان اسید یا باز موارد غیر محلول را نیز دارند مثلاً اسیدسنج خاک - pH۲۱۲ می‌تواند میزان اسیدی یا بازی بودن خاک، مواد غذایی و مواد شیمیایی را تعیین کند.

مراحل آماده‌سازی pH  متر:

قدم اول: قبل از شروع کار با pH متر ابتدا باید مطمئن شوید که میله جستجوگر در محلول نگه‌دارنده یا محلول باpH  =۴ نگهداری شده است. در غیر این صورت ممکن است pH متر در تعیین pH محلول مورد مطالعه دچار خطا شود. برای حل این مشکل میله جستجوگر را به مدت ۲ ساعت در آب مقطر نگهداری کنید و سپس آن را در محلول نگه‌دارنده قرار دهید.

قدم دوم: بسیاری از pH مترهای رومیزی و برخی از pH مترهای قلمی قابلیت اندازه‌گیری پارامترهایی غیر از PH را نیز دارند. بنابراین لازم است مطمئن شوید. pH متر شما در حالت اندازه‌گیری  pH قرار دارد.

قدم سوم: میله جستجوگر را به‌وسیله آب مقطر بشویید یا آن را در آب مقطر قرار داده و تکان دهید. حالا pH متر آماده فرآیند تنظیم (calibration) است.

تنظیمات:

قدم اول: جستجوگر را در محلول با 7 pH = قرار داده، حداقل 30  ثانیه زمان بدهید تا اندازه‌گیر عدد ثابتی را نشان دهد. سپس اندازه‌گیر را روی عدد 7 تنظیم کنید pH متر عدد 7 را نشان دهد.

قدم دوم: دوباره جستجوگر را با آب مقطر بشویید و آن را در محلول با ۴  pH =قرار دهید. اجازه دهید اندازه‌گیر عدد ثابتی را نشان دهد. مانند مرحله قبل اندازه‌گیر را روی ۴ PH = تنظیم کنید. حالا pH متر شما تنظیم‌شده و آماده اندازه‌گیری PH محلول‌های مورد آزمایش است.

قدم سوم: قبل از قرار دادن اندازه‌گیر در محلول مورد آزمایش آن را دوباره با آب مقطر بشویید تا باقی‌مانده محلول pH = ۴ روی اندازه‌گیر، pH محلول مورد آزمایش را تغییر ندهد.

نحوه اندازه‌گیری: درصورتی‌که می‌خواهید pH  یک محلول ثابت را اندازه‌گیری کنید کافی است اندازه‌گیر را در محلول قرار داده و پس از ثابت شدن عددی که اندازه‌گیر نشان می‌دهد آن را بخوانید. این عدد  pH  محلول را نشان می‌دهد. درصورتی‌که قصد دارید با اضافه کردن ماده‌ای دیگر محلول خود را به pH خاصی برسانید، باید هم زمان با اضافه کردن ماده و خواندن pH از روی اندازه‌گیر محلول شما به‌صورت مداوم هم زده شود، تا محلول به‌صورت یکدست در‌آید در غیر این صورت pH در نقاط مختلف محلول متفاوت خواهد بود و آزمایش را دچار خطا خواهد کرد. برای این منظور می‌توان از دستگاه استیرر و مگنت پلاستیکی مخصوص استفاده کرد. این دستگاه محلول را به‌صورت مداوم و با ایجاد حرکت دورانی در داخل محلول هم می‌زند. درصورتی‌که به این دستگاه دسترسی ندارید می‌توانید محلول را به‌صورت پیوسته تکان داده و یا به کمک میله شیشه‌ای یا پلاستیکی هم بزنید.

شرایط نگهداری:

قدم اول: پس از پایان اندازه‌گیری pH محلول موردنظر میله جستجوگر را با آب مقطر بشویید و با دستمال‌کاغذی خشک نمایید (دستمال را نباید روی میله جستجوگر بکشید، تنها کافی است دستمال آن را به‌آرامی لمس کنید.)

قدم دوم: میله جستجوگر را در محلول به  pH =۴ بازگردانید و تا استفاده بعدی از آن در این محلول نگهداری کنید (درپوش میله جستجو‌گر معمولا طوری طراحی‌شده است که می‌توان محلول ۴= pH را در آن ریخته و سر میله جستجوگر را در آن قرار داد.)
توجه: سر میله جستجوگر کار اصلی دریافت اطلاعات محلول را انجام می‌دهد، این قسمت بسیار ظریف و حساس است. بنابراین در هنگام استفاده یا نگهداری این ابزار باید دقت کنید که به این قسمت ضربه‌ای وارد نشود.

نکته‌های ایمنی:

۱.  هنگام استفاده از pH متر از دستکش آزمایشگاهی استفاده کنید. 
۲. درصورتی‌که با محلول‌های خطرناک کار می‌کنید استفاده از ابزارهای محافظتی دیگر مثل عینک مخصوص آزمایش و ماسک توصیه می‌شود.
۳. درصورتی‌که محلول را به‌صورت دستی هم می‌زنید و یا تکان می‌دهید باید دقت کنید که حرکت دست شما طوری صورت گیرد که باعث پاشیده شدن محلول روی لباس و یا اطرافتان نشود. درصورتی‌که این اتفاق رخ داد به‌سرعت محل را بشویید.
۴. قبل از استفاده از هر ظرف و یا وسیله‌ای که با محلول مورد آزمایش در تماس خواهد بود. از آلوده نبودن آن با ماده‌ای دیگر مطمئن شوید.