مولتی‌متر دستگاهی است که بسته به نوع و مدل برای مشاهده چندین کمیت الکتریکی از قبیل ولتاژ یا اختلاف پتانسیل و امپراژ یا جریان، ظرفیت خازن، تست دیود و تست اتصال کوتاه و مقاومت الکتریکی استفاده می شود و می‌توان با آن سلامت قطعات یا مشخصات یک قطعه را ارزیابی کرد

مولتی متر ها را می توانیم به دو دسته کلی Auto Range و غیر Auto Range یا Manual تقسیم کنیم. در نوع غیر اتوماتیک، برای اندازه گیری هر پارامتر نظیر ولتاژ، مقاومت و … باید حدود مورد نظر را روی مولتی متر انتخاب کنیم، مولتی متر به وسیله یک سلکتور کمیت‌های الکتریکی می‌تواند بر حسب نیاز گردش نماید برای استفاده از آن لازم است شما با هر کدام از آن کمیت‌ها آشنا باشید که برای هریک، یک واحد مشخص اندازه گیری تعیین می‌شود.مثلا اگر میخواهیم ولتاژ ۱۲ ولت را اندازه بگیریم باید سلکتور مولتی متر را در قسمت ولتاژ روی ۲۰ قرار دهیم که بتوانیم ولتاژ های زیر ۲۰ ولت را با دقت خوبی اندازه بگیریم. یکی از قسمت های مهم ، ولت مترDC آن می باشد. اساس کار یک ولت متر DC دیجیتالی بر مبنای مقایسه است. یعنی ولتاژ وارد شده به ولت متر ، با یک ولتاژ مرجع معمولا ۱۰۰ میلی ولت مقایسه شده و نتیجه مقایسه به کمک مدارات الکترونیکی و دیجیتالی به صورت ارقام که مبین مقدار ولتاژ DC اعمالی به ولت متراست،، روی صفحه نمایش آن ظاهر می‌گردد.

انواع مولتی متر های دیجیتال قادر به اندازه گیری ولتاژ از چند صد میلی ولت تا ۱۰۰۰ولت به صورت خودکار هستند و نیاز به تنظیم رنج دستی ندارند، فقط کافیست کاربر جهت انتخاب ولتاژ AC رنج یاب را روی قسمت AC و جهت انتخاب ولتاژ DC رنج یاب را روی قسمت DC قرار دهد. همچنین جهت اندازه گیری کمیت های دیگر از جمله مقاومت یا آمپر باید نشانگر رنج را روی قسمت مربوطه قرار دهد. به این نوع مولتی مترها که به صورت خودکار تنظیم می شوند اتو رنج Auto Range می گویندنمونه یک مولتی متر غیر اتوماتیک را در تصویر زیر میتوانید مشاهده نمایید.

مولتی متر های اتوماتیک، نیازی به این کار نبوده و صرفا باید نوع پارامتر را مشخص کنیم مثلا برای اندازه گیری ولتاژ باتری، سلکتور مولتی مترمان را روی ولتاژ مستقیم قرار می دهیم و اقدام به اندازه گیری می کنیم. ولتاژ هرچقدر که باشد (در بازه مجاز مولتی متر) روی صفحه نمایش داده می شود و البته اغلب مولتی متر ها امکان تنظیم دقت اندازه گیری را به کاربر می دهند. نمونه یک مولتی متر اتوماتیک را نیز در تصویر زیر می بینید.

مولتی متر دیجیتال :

مولتی متر دیجیتال کمیت‌های اندازه گیری شده را به صورت رقم و یا ارقامی‌بر روی صفحه نمایش نشان می‌دهد و معمولاً واحد کمیت اندازه گیری شده را نیز به طریق مناسبی نمایش می‌دهد . در شکل زیر یک نمونه مولتی متر دیجیتالی معمولی قابل حمل نمایش داده شده است . دقت اندازه گیری و همچنین سهولت کار از ویژگی های مهم مولتی مترهای دیجیتال می باشد. مولتی متر دیجیتال برای اندازگیری کمیت های الکتریسیته ازقبیل اختلاف پتانسیل یا ولتاژ، مقاومت وجریان طراحی گردیده و مقادیر اندازه گیری شده را به صورت ارقام روی نمایشگر نشان می‌دهند. دستگاه مولتی متر قابلیت‌های دیگری جهت اندازه گیری میلی آمپر، میکرو آمپر، تست خازن،فرکانس، میکروفاراد، تست مقدار دما، تست دیود،  تست اتصال و ... را دارا می باشد. در ظاهر کلی دستگاه مولتی متر یک صفحه مدرج به همراه یک selector وجود دارد. همانطور که از اسم آن مشخص است این دستگاه برای اندازگیری کمیت‌هایی مانند اختلاف پتانیسل، مقاومت و جریان طراحی گردیده و برای استفاده از selector دستگاه به ترتیب روی واژه‌های volt- ohm – ampere کمک گرفته می‌شود. روی دسته سلکتور علامتی قرار دارد که بیان کننده دامنه کاری در اندازگیری‌های می‌باشد. این دستگاه نیز مانند دیگر سیستم ها دو ترمینال آند و کاتد دارد. برای استفاده صحیح از دستگاه بایستی سیم مشکی را به ترمینال منفی و سیم قرمز را به ترمینال مثبت وصل کرد. حالا می توانید دکمه power دستگاه را روشن و هر نوع اندازگیری را شروع کنید.

مولتی متر انبری:

نوع دیگری مولتی متر دیجیتالی نیز وجود دارد که در آن علاوه بر امکانات بیان شده ، انبری نیز وجود دارد . توسط این انبر می‌توان بدون نیاز به سری کردن مولتی متر با المان مورد نظر در مدار ، جریان گذرنده از آن المان را اندازه گرفت . اگر سیم حامل جریان متصل به المان مورد نظر را بین انبرهای این مولتی متر قرار دهیم ، مولتی متر مقدار جریان گذرنده از سیم و در نتیجه مقدار جریان گذرنده از المان مورد نظر را نمایش می‌دهد . بنابراین توسط این مولتی متر به راحتی و خیلی سریع می‌توان مقدار جریان را اندازه گرفت . در شکل زیر تصویری از یک مولتی متر دیجیتالی انبری نمایش داده شده است.

مولتی متر آنالوگ :

در ظاهر مولتی متر آنالوگ یا عقربه ای معمولاً از یک صفحه با تعدادی خطوط مدرج ، یک عقربه که می‌تواند روی خطوط مدرج حرکت کند ، یک سلکتور ، تعدادی ترمینال ، یک پتانسیومتر تنظیم صفر و دو سیم رابط تشکیل می‌شود نمونه ای از این نوع مولتی متر در شکل زیرنمایش داده شده است .این ابزارها ساختمان ظاهری یک مولتی متر عقربه ای را تشکیل می دهد.

مولتی متر حرفه ای :

از مزایای مولتی مترهای حرفه ای دقت بالا ،پایداری دقت در دراز مدت،پهنای باند وسیع اندازه گیری، امپدانس ورودی بالا،ثبت و نمایش مقادیر اندازه گیری شده یا دیتالاگر Data Logger و قابلیت اتصال به کامپیوتر جهت ذخیره نمودن و بررسی مجدد می توان نام برد.

1- طریقه اندازه گیری مقاومت:

کلید سلکتور اهم متر را روی قسمت Ω قرار می دهیم در این قسمت،علامت های۲۰۰ و ۲kو ۲۰kو ۲۰۰kو ۲Mو ۲۰M نوشته شده است. وقتی سلکتور اهم متر را روی عدد ۲۰۰ قرار می دهیم،یعنی اهم متر در این حالت قابلیت اندازه گیری مقاومت های بین صفر تا ۲۰۰ اهم را دارا می باشد و هنگامی که کلید را روی ۲۰K قرار می دهیم،یعنی اهم متر قابلیت اندازه گیری مقاومت های بین صفر تا ۲۰ کیلو اهم را دارا می باشد و …. ضمنا در این حالت پروب (فیش) سیاه اهم متر را در محل COM و پروب قرمز اهم متر را در محلی که با V/F/Ω مشخص شده قرار می دهیم و مقدار مقاومت را بر روی صفحه می خوانیم.هرگاه اهم متر قادر به خواندن مقدار مقاومت نباشد عدد ۱ ظاهر می شود که باید کلید را تغییر داد و هرگاه اهم متر در همه حالت عدد ۱ را نشان دهد معرف خرابی مقاومت است. که قسمت ●مربوط به تست دیود،تست ترانزیستور و تست قطع و وصل بودن می باشد (بیزر یا بوق).

2- طریقه تست دیود و ترانزیستور:

برای تست دیودها و ترانزیستورها،سلکتور مولتی متر را روی قسمت علامت دیود  قرار می دهیم و فیش سیاه اهم متر را در نقطه COM و فیش قرمز را در نقطه V/F/Ω قرار داده و دیود و ترانزیستور را تست می کنیم. برای تست دیود پروب قرمز را روی آند و پروب مشکی را روی کاتد قرار می دهیم باید عدد نمایش داده شده حدود ۰٫۶۰۰ باشد . اگر ۰ یا ۱ بود دیود سوخته است. سپس جای پروب ها را عوض می کنیم و نباید در این حالت مقداری نمایش داده شود. 

3- طریقه اندازه گیری ولتاژ مستقیم(DC):

کلید سلکتور مولتی متر را روی محدوده ولتاژ DC که با علامت( _V ) مشخص شده قرار می دهیم.در این محدوده شماره های مختلفی دیده می شود.چنانچه کلید را روی رنج ۲۰۰m قرار دهیم،به ابن مفهوم است که مولتی متر در این حالت قادر است ولتاژهای بین صفر تا ۲۰۰ میلی ولت را اندازه گیری کند. اگر کلید سلکتور را روی عدد ۲۰ قرار دهیم مفهومش اینست که اهم متر در اینحالت قادر است ولتاژهای بین صفر تا ۲۰ ولت را اندازه گیری کند و به همین نحو مقادیر بالاتر سقف های اندازه گیری ولتاژ بالاتر را میسر می سازند. در این حالت نیز فیش سیاه در محل COM و فیش قرمز در محل V/F/Ω نصب می شود.ضمنا به علت اینکه بایستی فیش مثبت و منفی را درست وصل کنیم،در صورت برعکس زدن فیشها،مقدار ولتاژ با علامت منفی روی صفحه ظاهر می شود.

4- طریقه اندازه گیری ولتاژ متناوب(AC):

کلید سلکتور مولتی متر را روی محدوده ولتاژ AC که با علامت (~V) مشخص شده قرار می دهیم. در این محدوده شماره های مختلفی دیده میشود که همانند آنچه در مورد ولتاز مستقیم گفتیم، عدد انتخاب شده، سقف ولتاژ قابل اندازه گیری ما خواهد بود مثلا چنانچه کلید را روی رنج ۷۵۰ قرار دهیم، مولتی متر قادر خواهد بود ولتاژهای بین صفر تا ۷۵۰ ولت متناوب را اندازه گیری کند. در این حالت فیش سیاه را در محل COM و فیش قرمز را در محل V/F/Ω قرار داده و فیش ها را از هر طرف به محل ولتاژ وصل کنیم فرقی نمی کند چون ولتاژ متناوب قطب منفی و مثبت ندارد.

5- طریقه اندازه گیری جریان DC:

کلید سلکتور مولتی متر را روی قسمت mA یا uA یا A قرار داده و فیش سیاه را در محل COM و فیش قرمز را در محل mA (برای جریان کم) و یا ۲۰A (برای جریان زیاد) قرار داده و آنگاه برای اندازه گیری جریان، اهم متر را در مدار بصورت سری می بندیم. یعنی جریان از یکی از پروبها وارد و از پروب دیگر خارج می شود.

نکته۱:

توجه کنید که عدد ۲۰A که اعلام شد روی بدنه مولتی متر کنار یکی از کانکتور ها نوشته شده و بسته به سقف جریان قابل اندازی مولتی متر این عدد ممکن است بیشتر یا کمتر باشد. در هر صورت شما نباید جریانی بیشتر از مقدار اعلام شده از مولتی متر عبور دهید. ضمنا تفاوت دو کانکتور mA و ۲۰A مقدار فیوز سری شده با آنهاست. برای ایمنی بیشتر با هر کانکتور یک فیوز سری شده تا اگر جریانی بیش از جریان قابل اندازه گیری از آن کانکتور کشیده شد، فیوز بسوزد و مولتی متر آسیب نبیند. بنابراین در صورتی که جریانی که میخواهید اندازه بگیرید بیش از ۵۰۰ میلی آمپر است، از کانکتور جریان بالای ۲۰A استفاده نمایید.

نکته۲:

برخی مولتی متر ها فقط جریان DC را می توانند اندازه گیری کنند. در این مولتی متر ها کنار عبارات مربوط به جریان (mA و A) علامت جریان مستقیم (__) قرار دارد و در برخی مولتی متر ها که علاوه بر جریان مستقیم، جریان متناوب را نیز اندازه گیری می کنند، در کنار علامت جریان مستقیم، علامت جریان متناوب (~) نیز دیده می شود.

6- طریقه اندازه گیری مقدار ظرفیت خازن:

پایه های خازن را پس از خالی خازن،در محلی که با CX در قسمت بالای اهم متر مشخص شده است قرار داده و کلید سلکتور را در قسمت CX،بر روی یکی از شماره ها قرار می دهیم.به طور مثال وقتی کلید سلکتور را روی رنج ۲۰n قرار می دهیم یعنی اهمتر قادر است ظرفیت خازنهایی که بین صفر تا ۲۰ نانوفاراد است را اندازه گیری نماید.

7- طریقه کار تستر ترانزیستور:

ابتدا مشخص می کنیم که ترانزیستور PNP(مثبت) است و یا NPN(منفی) و سپس پایه های Bو Eو C آن را مشخص می کنیم.سپس ترانزیستور مورد تست را در محل مربوطه قرار داده و کلید سلکتور را روی hFE قرار می دهیم و آنگاه مقدار hFE ترانزیستور بر روی صفحه اهم متر ظاهر می شود که با مقایسه کردن آن با مقدار hFE که در جلوی شماره آن ترانزیستور،در کتاب مشابهات ترانزیستورها نوشته شده است،می توان پی برد که ترانزیستور سالم است یا خراب.

8- طریقه اندازه گیری مقدار فرکانس:

کلید سلکتور مولتی متر را روی قسمت فرکانس (۲۰KHZ) (حداکثر فرکانس در مولتی متر های مختلف متفاوت است) قرار داده و فیش سیاه را به محل COM و فیش قرمز را در محل V/F/Ω قرار می دهیم و آنگاه مقدار فرکانس را اندازه می گیریم.

9- طریقه اندازه گیری مقدار حرارت :

قطعه حساس به حرارت را که به دو فیش وصل است و در جعبه اهم متر قرار دارد به محلی که در قسمت بالای اهم متر قرار دارد و با علامت – و + مشخص شده قرار داده و آنگاه اگر قطعه فوق را به محل دما نزدیک کنیم مقدار حرارت بر روی صفحه اهم متر ظاهر می شود.

10- کاربرد کلید Hold :

گاها در مولتی متر های دیجیتال، مقدار پارامتر مورد اندازه گیری، مدام کم و زیاد شده و متناوبا تغییر کند که برای ثابت دیده شدن عدد، می توان کلید Hold را فشار داد. در حقیقت با زدن دکمه Hold، عددی که در آن لحظه در حال نمایش بوده روی صفحه ثابت می شود.

11- تست فیوز:

کلید سلکتور اهم متر را روی رنج مقاومت (۱اهم) قرار داده به دو سر فیوز زده،اگر مقدار صفر اهم نمایش داده شده، فیوز سالم است. اگر مولتی متر تست اتصال کوتاه دارد، کلید سلکتور را روی آن حالت قرار داده و با اتصال پروبها به دو سر فیوز، اگر فیوز سالم باشد، مولتی متر بوق می زند.

هنگام کار با مولتی متر دیجیتال و مولتی متر آنالوگ به موارد زیر دقت کنید:

جهت اندازه گیری شدت جریان دستگاه را به صورت سری در مدار قرار دهید.
جهت اندازه گیری اختلاف پتانسیل یا ولتاژ بایستی دستگاه را به صورت موازی بین دو نقطه از مدار قرار داد.
در هنگام اندازه گیری مقاومت جریان برق را قطع کنید چون ممکن است به این وسیله آسیب برسد.
برای استفاده از این وسیله شما باید با کارکرد هریک از کمیت ها آشنا باشید و برای هر کدام واحد مشخص اندازه گیری تعیین می شود.
این دستگاه ها امروزه در انواع مختلف دیجیتالی با قابلیت های زیاد و متفاوت در بازار یافت می شوند و برای مصارف گوناگونی از آن ها استفاده می شود.
روی نوع دیجیتالی آن یک صفحه نمایش جهت نمایش مقادیر اندازه گیری شده وجود دارد که در قسمت بالای آن تعبیه شده است.
نوع دیجیتال کمیت های اندازه گیری شده را به صورت رقم یا ارقامی روی صفحه نمایش نشان می دهد و معمولاً کمیت اندازه گیری شده را نیز به صورت مناسبی نمایش می دهد.
هنگامی که از رنج های غیر اتوماتیک استفاده می کنیم برای محافظت از آن باید ابتدا بیشترین ضریب رنج را انتخاب کنیم و اگر دقت اندازه گیری کافی نبود ضریب سلکتور را کاهش می دهیم .
اگر مقدار کمیت مورد نظر بیشتر از ضریب سلکتور باشد صدای بوق به علامت اضافه بار بلند خواهد شد و حروف OL که از عبارت Over Load به معنای اضافه بار گرفته شده است روی صفحه نمایش نشان داده خواهد شد .
برای اندازه گیری مقدار اهمی مقاومت ، باید پس از انتخاب رنج مربوط به مقاومت ، سیم ها را به دو سر مقاومت وصل کرد و مقدار اندازه گیری شده را خواند. البته اگر مقاومت مورد نظر در مدار قرار دارد باید دقت نمود که این مقاومت با المان های دیگری موازی نباشد چون در این صورت مقدار مقاومت به طور صحیح بدست نمی آید. امروزه نوع دیجیتال نسبت به نوع آنالوگ بیشتر مورد استفاده قرار می گیرند زیرا دارای طول عمر بیشتر ، دقت بالاتر و ارزانتر از نوع آنالوگ می باشند. اکثر این دستگاه ها همچنین توانایی تست دیود و ترانزیستور را دارند .

نکات ضروری و قابل توجه هنگام کار با مولتی متر:

1. دستگاه را با احتیاط جابه جا کنید و از وارد آمدن ضربه به دستگاه و یا سقوط آن جلوگیری کنید.
2. اگر قصد داشتید اختلاف پتانسیل یا ولتاژ را اندازه گیری کنید مولتی متر را به صورت موازی بین دو نقطه از مدار قرار دهید.
3. اگر قصد داشتید شدت جریان را اندازه گیری کنید مولتی متر را به صورت سری در مدار قرار دهید.
4. هنگام اندازه گیری مقاومت جریان برق را قطع کنید ، در غیر این صورت به دستگاه آسیب می رسد.
5. پیچ تنظیم صفر مولتی متر آنالوگ را نباید دستکاری کرد، چرا که این قسمت بسیار حساس است و امکان دارد فنر مربوط به آن قطع شود و دستگاه خراب شود.
6. روی دسته سلکتور نشانگری وجود دارد که تعیین کننده دامنه کاری در اندازه گیری های شما است.
7. حتی الامکان کلید سلکتور را در جهت حرکت عقربه‌های ساعت می‌چرخانیم، به علاوه چرخاندن سریع کلید سلکتور برای دستگاه خالی از ضرر نیست. .
8. همیشه هنگام اندازه گیری کمیت‌ها کلید سلکتور را روی بیشترین درجه قرار می‌دهیم و در صورت لزوم به تدریج آن را کاهش می‌دهیم تا به دستگاه لطمه ای وارد نشود.